» Know-how - wiedzieć jak! » Podstawy agronomii » Gleba

Gleba

Jeśli dobrze zrozumiesz swoją glebę, jej budowę i podstawowe właściwości, otrzymasz dobrą podstawę do wytyczenia optymalnej technologii dla Twojego gospodarstwa.

Aby w pełni zoptymalizować swoje gospodarstwo należy wnikliwie poznać, jak działa i zachowuje się gleba w różnych warunkach. Z tego powodu przygotowaliśmy kilka porad i faktów na temat różnych typów gleb, ich budowy i procesów strukturotwórczych.

Elementy składowe gleby

Gleby uprawne przeznaczone do siewu roślin jedynie w połowie składają się z cząstek stałych określanych mianem stałej fazy gleby. Pozostałą część objętości gleby stanowią pory glebowe wypełnione powietrzem glebowym lub wodą glebową. O charakterze gleby w największym stopniu decydują cząstki spławialne i substancja organiczna zaliczane do fazy stałej gleby. Od ich zawartości zależy również to, jak należy uprawiać daną glebę.

Stałe cząstki gleby (faza stała) stanowią około połowy objętości gleby, pozostałą część stanowią pory znajdujące się pomiędzy nimi. Upraszczając można powiedzieć, że połowę objętości gleby stanowi jej stały budulec, a drugą połowę wolna przestrzeń.

Pory wypełnione wodą lub powietrzem

Stała frakcja gleby to różnej wielkości cząstki mineralne oraz cząstki substancji organicznej. Pełniące ważną funkcję pory glebowe, to przestrzenie wypełnione powietrzem glebowym lub wodą glebową w zależności od aktualnej wilgotności gleby, jej struktury oraz wybranej metody uprawy. W optymalnych warunkach połowę objętości porów wypełnia woda glebowa, a drugą połowę powietrze glebowe. W glebach o zbitej strukturze, na przykład w glinach, objętość porów jest nieco większa (wynosi 40÷60%) niż w glebach luźnych (o małej zwięzłości).

Wilgoć utrzymuje się w glebie pyłowej

Gleba uprawna składa się zwykle z cząstek różnej wielkości, należących do odmiennych klas granulometrycznych. Jeżeli w danej glebie dominują frakcje żwiru i piasku, to jest ona łatwo przesiąkająca. Gleba taka jest sucha i stosunkowo jałowa. Jeżeli natomiast w glebie, w której dominuje zawartość frakcji ilastej, znajduje się pewna część piasku, gleba taka staje się cieplejsza. Gleby pyłowe często są zimne, utrzymują wilgoć i łatwo nasiąkają wodą wskutek jej kapilarnego podnoszenia, zwanego podsiąkaniem kapilarnym. Najmniejsze cząstki mineralne gleby, należące do frakcji ilastej, w decydującym stopniu wpływają na właściwości gleby, nawet gdy ich zawartość w glebie wynosi zaledwie około 5%. Iły kurczą się i pęcznieją, a ich zawartość nadaje glebie zwartą strukturę, ze szczelinkami i pęknięciami, którymi przez kolejne warstwy mogą przerastać rozwijające się korzenie. Właściwości różnych typów gleb wynikają z zawartości cząstek spławialnych (ilastych), które decydują o rodzaju gleby i sposobie jej uprawy.

Pozytywne oddziaływanie materii organicznej

Znajdująca się w glebie materia organiczna w znacznym stopniu wpływa na jej właściwości. Składniki organiczne, które zawierają prawie 60% węgla (C), to pozostałości po procesie rozkładu resztek roślinnych przeprowadzanego przez mikroorganizmy. Podczas mineralizacji substancji organicznej uwalniane są do gleby składniki odżywcze, głównie związki azotu (N), fosforu (P) oraz siarki (S).

Składniki organiczne mogą w decydujący stopniu wpływać na właściwości gleby. Z punktu widzenia rolnika wpływ ten jest prawie zawsze pozytywny. Substancja organiczna zawarta w glebie wpływa między innymi na:

Powstawanie i trwałość struktury gleby
Utrzymywanie wody w glebie
Uprawę
Zapas składników pokarmowych
Zaskorupianie i zamulanie się gleby

Klasy wielkości cząstek

Uziarnienie gleby oznacza przynależność cząstek mineralnych gleby do różnych klas wielkości. W różnych państwach stosuje się odmienne podziały cząstek mineralnych na klasy wielkości. W rozpowszechnionej na całym świecie klasyfikacji przyjmuje się podziały na frakcję blokową, kamienie, żwir, piasek, pył i ił. Podstawą podziału jest wielkość cząstek (klasy te zostały scharakteryzowane w tabeli „Klasyfikacja cząstek gleby ze względu na ich wielkość”).

Tabela rozkładu wielkości cząstek

Grupa cząstek	Rozmiar cząstki (mm)
Ił	<0.002
Pył	0.002-0.06
Piasek	0.06-2
Żwir	2-60
Kamienie	60-600
Bloki	>600

Klasy wielkości cząstek

Na rysunku pokazano różnicę wielkości między niektórymi cząstkami mineralnymi w glebie a ich znaczeniem. Cząsteczki gliny i czarnoziemu są najmniejszymi składnikami w glebie. Ich średnica wynosi mniej niż 0,0002 mm (to jest 1000 razy mniej niż ziarna piasku) i nazywa się je koloidami. Powierzchnia cząstek gliny ma ujemny ładunek elektryczny. Oznacza to, że dodatnio naładowane składniki odżywcze, takie jak jony potasu, wapnia i magnezu mogą wiązać się z cząstkami gliny. Cząstki gliny zawierają zatem składniki odżywcze dla roślin.

1) drobny piasek, 2) bardzo drobny piasek, 3) gruby pył, 4) drobny pył, 5) cząstki spławialne

Najmniejsze cząsteczki gleby mają dużą powierzchnię właściwą

Najdrobniejsze cząsteczki iłu (<0,0002 mm) oraz część próchnicy to koloidy, najmniejsze elementy składowe gleby. Cząsteczki te mają dużą powierzchnię właściwą (określenie to oznacza powierzchnię przypadającą na jednostkę masy cząsteczki gleby). Powierzchnia właściwa jest tym większa, im mniejsza jest średnica cząstek. Powierzchnia cząstek iłu ma ujemny ładunek elektryczny, dzięki temu przywierają do niej składniki odżywcze, będące kationami. W wyniku tego zjawiska powstają zapasy składników odżywczych dla wzrastających roślin.

Wszystkie składniki mineralne tworzące cząstki ilaste cechują się spłaszczonym kształtem. W połączeniu z ich niezwykle małą wielkością oznacza to, że koloidy charakteryzują się bardzo dużym stosunkiem powierzchni do masy, czyli dużą powierzchnią właściwą.

Na przykład powierzchnia ziaren piasku o łącznej masie grama wynosi 1,5÷2 cm2 (taką powierzchnię ma mniej więcej mały znaczek pocztowy). Natomiast powierzchnia cząsteczek iłu o łącznej masie grama, może wynosić nawet kilkaset metrów kwadratowych. To powierzchnia sporego domu.

Proces rozkładu

Fauna glebowa rozpoczyna proces rozkładu materii organicznej, częściowo poprzez rozdrabnianie jej na mniejsze cząstki, a częściowo poprzez drążenie korytarzy w glebie, za pomocą, których zwiększa się dopływ tlenu. Szczególną i bardzo ważną rolę odgrywają dżdżownice, powodujące rozdrabnianie materii i mieszanie jej z glebą.
Bakterie i grzyby przeprowadzają kolejne etapy procesu rozkładu. Ostatnia faza, podczas której powstają proste produkty końcowe stanowiące składniki odżywcze dla roślin (np. związki azotu, fosforu i siarki), nazywa się mineralizacją.
Powstawanie próchnicy. W procesie rozkładu różnorodnych związków organicznych powstaje wiele produktów pośrednich. Z kolejnymi fazami procesu rozkładu produkty te mają coraz prostszą budowę. Pośrednie produkty wchodzą w reakcję z sobą, a także ze związkami wytworzonymi przez organizmy żyjące w glebie. Prowadzi to do powstania nowych związków chemicznych, które zostają przekształcone w związki wielkocząsteczkowe o złożonej strukturze. Powstającą w taki sposób materię o ciemnym zabarwieniu nazywamy związkami próchnicznymi albo humusowymi. Wiążą one jony o dodatnim ładunku elektrycznym, czyli jony potasu, wapnia i magnezu.

Właściwości różnych gatunków gleb

Rodzaj gleby określa, jak i co możemy uprawiać i jaka z roślin będzie stanowić podstawową w naszym gospodarstwie. Oto szybki przewodnik po cechach każdego rodzaju gleby.

Gleby piaszczyste i gleby pyłowe(3)

1. Gleby piaszczyste

Gleby piaszczyste są przeważnie glebami suchymi, szybko tracą wilgoć i cechują się niewielką zawartością składników pokarmowych. W glebach tych jedynie niewielkie ilości wody pochodzą z podsiąku z głębszych warstw. Zjawisko podsiąku wody jest tutaj ograniczone, a często nie występuje w ogóle. Aby zachować zapas wody pozimowej dla roślin jarych, należy maksymalnie ograniczyć wiosenną uprawę takich gleb. Wprowadzenie do nich substancji organicznej spowoduje zwiększenie potencjalnych możliwości utrzymywania wilgoci i składników odżywczych.

2. Gleby pyłowe o zawartości cząstek spławialnych wynoszącej 0-10%

Gleby pyłowe różnią się od piaszczystych tym, że na ich powierzchni może tworzyć się skorupa, która często jest bardzo twarda. Nadmierna uprawa gleb pyłowych może doprowadzić do ich ugniecenia, co ogranicza przenikanie przez nie wody w okresach intensywnych opadów. Przy niedoborze wilgoci, gleby tego typu stają się twarde i trudne do uprawy. Najczęściej jednak gleby te uprawia się łatwo, a przy tym magazynują one znaczne ilości wody. Podczas uprawy należy pamiętać o stosowaniu wałów wspomagających doprawianie gleby oraz o tym, aby unikać uprawy tych gleb, gdy są zbyt wilgotne.

1. Gleby piaszczyste

Gleby piaszczyste są przeważnie glebami suchymi, szybko tracą wilgoć i cechują się niewielką zawartością składników pokarmowych. W glebach tych jedynie niewielkie ilości wody pochodzą z podsiąku z głębszych warstw. Zjawisko podsiąku wody jest tutaj ograniczone, a często nie występuje w ogóle. Aby zachować zapas wody pozimowej dla roślin jarych, należy maksymalnie ograniczyć wiosenną uprawę takich gleb. Wprowadzenie do nich substancji organicznej spowoduje zwiększenie potencjalnych możliwości utrzymywania wilgoci i składników odżywczych.

2. Gleby pyłowe o zawartości cząstek spławialnych wynoszącej 0-10%

Gleby pyłowe różnią się od piaszczystych tym, że na ich powierzchni może tworzyć się skorupa, która często jest bardzo twarda. Nadmierna uprawa gleb pyłowych może doprowadzić do ich ugniecenia, co ogranicza przenikanie przez nie wody w okresach intensywnych opadów. Przy niedoborze wilgoci, gleby tego typu stają się twarde i trudne do uprawy. Najczęściej jednak gleby te uprawia się łatwo, a przy tym magazynują one znaczne ilości wody. Podczas uprawy należy pamiętać o stosowaniu wałów wspomagających doprawianie gleby oraz o tym, aby unikać uprawy tych gleb, gdy są zbyt wilgotne.

Gleby gliniaste(3)

3. Gleby gliniaste o zawartości cząstek spławialnych wynoszącej 10-25%

Gleby te różnią się od opisanych powyżej gatunków gleb tym, że zaskorupienie ich powierzchni może być bardzo duże. Powstająca skorupa bywa tak twarda, że w celu jej rozbicia należy stosować zabiegi mechaniczne. Ponieważ zawartość cząstek spławianych i materii organicznej jest niewielka, w glebach tego typu procesy powstawania struktury często są nieznaczne.

4. Gleby gliniaste o zawartości cząstek spławialnych wynoszącej 25-40%

Gleby te często uzyskują znaczne ilości wody w wyniku podsiąku kapilarnego z głębiej położonych warstw. Zjawisko to zachodzi wolno, przez co woda z podsiąku kapilarnego nie zaspokaja potrzeb roślin. Gleby te są ciemniejsze, a proces powstawania struktury jest wyraźniejszy. Utrzymująca się struktura gleby zmniejsza ryzyko powstawania skorupy na ich powierzchni. Wykonując uprawę gleb tego typu w optymalnych warunkach uwilgotnienia unikamy wielu kłopotów. Uprawa prowadzona w warunkach zbyt suchych umożliwia zbrylanie się gleby w grudy, uprawa gdy jest zbyt wilgotno doprowadzi do ich rozmazywania. Struktura gleb gliniastych może się znacznie poprawić poprzez korzystne oddziaływanie czynników klimatycznych, korzeni itd.

3. Gleby gliniaste o zawartości cząstek spławialnych wynoszącej 10-25%

Gleby te różnią się od opisanych powyżej gatunków gleb tym, że zaskorupienie ich powierzchni może być bardzo duże. Powstająca skorupa bywa tak twarda, że w celu jej rozbicia należy stosować zabiegi mechaniczne. Ponieważ zawartość cząstek spławianych i materii organicznej jest niewielka, w glebach tego typu procesy powstawania struktury często są nieznaczne.

4. Gleby gliniaste o zawartości cząstek spławialnych wynoszącej 25-40%

Gleby te często uzyskują znaczne ilości wody w wyniku podsiąku kapilarnego z głębiej położonych warstw. Zjawisko to zachodzi wolno, przez co woda z podsiąku kapilarnego nie zaspokaja potrzeb roślin. Gleby te są ciemniejsze, a proces powstawania struktury jest wyraźniejszy. Utrzymująca się struktura gleby zmniejsza ryzyko powstawania skorupy na ich powierzchni. Wykonując uprawę gleb tego typu w optymalnych warunkach uwilgotnienia unikamy wielu kłopotów. Uprawa prowadzona w warunkach zbyt suchych umożliwia zbrylanie się gleby w grudy, uprawa gdy jest zbyt wilgotno doprowadzi do ich rozmazywania. Struktura gleb gliniastych może się znacznie poprawić poprzez korzystne oddziaływanie czynników klimatycznych, korzeni itd.

Gleby gliniaste o zawartości cząstek spławialnych przekraczającej 40%(2)

Ciężkie gleby gliniaste mogą utrzymywać bardzo duże ilości wody, ale większość z tej wody jest mocno związana z cząstkami gleby i przez to jej dostępność dla roślin jest ograniczona. Zawartość próchnicy w takich glebach często jest większa niż w innych glebach mineralnych. Podczas wysychania nie tworzą one na swojej powierzchni skorupy, ich struktura może się wyraźnie poprawić na przykład poprzez zamarzanie i późniejsze odtajanie oraz przesuszanie i nasiąkanie wodą. W mroźne zimy cząstki spławialne zamarzając nie łączą się z innymi cząstkami gleby, przez to w wierzchniej warstwie powstaje bardzo korzystna struktura gruzełkowata. Gdy glina wyschnie, a wcześniej nie zamarzła, może stać się bardzo twarda i trudna do uprawy.

Gleby gliniaste nasączone wodą mogą stać się zlewne i bardzo odporne na przenikanie wody. Z powodu dużej zawartości cząstek spławialnych są one bogate w składniki odżywcze. Przesuszone ciężkie gleby gliniaste wymagają intensywnego ugniecenia wokół nasion, jednocześnie nie należy tego stosować, gdy są wilgotne i plastyczne. Uprawiając je w warunkach zbyt wilgotnych powstaje ryzyko nadmiernego ugniecenia.

Struktura gleby

Struktura gleby informuje o jej właściwościach fizycznych. W glebach piaszczystych ziarna piasku są z sobą słabo powiązane i nie tworzą agregatów glebowych, natomiast cząstki spławialne występujące w większych ilościach w glebach gliniastych łatwo łączą się w agregaty. Występowanie agregatów w glebach gliniastych ułatwia ich uprawę, poprawia ponadto transport powietrza i wody.

Gleba piaszczysta stanowi przykład struktury rozdzielno-ziarnistej.

Gleby piaszczyste są luźne

Gleba piaszczysta, widoczna na zdjęciu powyżej, stanowi przykład struktury rozdzielno-ziarnistej. Ziarna piasku są stosunkowo duże, często połączone bardzo słabymi siłami. Gleby piaszczyste nawet o większej zawartości cząstek spławianych łatwo tracą strukturę pod wpływem nacisku. Aby uzyskać glebę o dobrych właściwościach fizycznych umożliwiających uzyskanie plonu odpowiedniej wielkości, często decydujemy się na głęboką jej uprawę. Tworzenie struktury agregatowej w glebach piaszczystych jest ograniczane przez niewielką zawartość cząstek spławialnych.

Gleba gliniasta, taka jak przedstawiona na zdjęciu powyżej jest zwarta i często posiada strukturę agregatową.

Gleby gliniaste tworzą struktury agregatowe

Gleba gliniasta, taka jak przedstawiona na zdjęciu powyżej jest zwarta i często posiada strukturę agregatową. Nawet, gdy zawartość cząstek spławianych w glebie wynosi zaledwie 5%, ma to ogromny wpływ na glebę i decyduje o jej właściwościach.

Struktura gleby to wynik wielu różnorodnych procesów zachodzących w glebie, które ostatecznie sprawiają, że cząstki gleby łączą się w agregaty. Procesy strukturotwórcze wchodzą w dynamiczne interakcje z uprawą gleby i tworzą jej strukturę.

Gdy cząstki spławialne tworzą agregaty, prawie zawsze poprawiają się właściwości gleby.

Agregaty poprawiają jakość gleby

Gdy cząstki spławialne tworzą agregaty, prawie zawsze poprawiają się właściwości gleby. Ważnym następstwem tego zjawiska jest ułatwienie uprawy. Poprawie ulega wymiana gazowa w glebie, ułatwiony zostaje transport tlenu do systemu korzeniowego i odprowadzanie od niego dwutlenku węgla. Gleby o strukturze agregatowej łatwiej odprowadzają nadmiar wody, przy jednoczesnym zwiększeniu zdolności do jej magazynowania. Poprawa struktury powoduje zwiększenie wydajności, gdyż gleba strukturalna może łatwiej zaspokoić wszystkie najistotniejsze potrzeby roślin. Rośliny mają lepsze warunki wzrostu, a to powoduje zwiększenie plonu.

Procesy strukturotwórcze

Struktura gleby gliniastej to wynik wielu różnorodnych procesów, które łącznie decydują o właściwościach gleby. Uprawa również wpływa na strukturę gleby, ponieważ gleba do pewnej głębokości zostaje spulchniona i wymieszana z resztkami pożniwnymi.

Mróz wysusza glebę. Ciepło wysusza glebę.

Mróz i ciepło

Mróz i chłód zimą oraz wysoka temperatura latem oddziaływają na glebę w podobny sposób, powodują mianowicie usunięcie z niej wody. Obydwa te procesy prowadzą do wysuszenia gleby. Usunięcie wody z gleby powoduje mocniejsze przywieranie do siebie cząsteczek spławialnych. Jest to sytuacja, w której w mechaniczny sposób powstają agregaty.

Dżdżownice

Dżdżownice odżywiając się resztkami roślinnymi drążą korytarze, przyczyniając się do mieszania z glebą substancji organicznej. Wydaliny dżdżownic stają się spoiwem łączącym cząsteczki gleby, a tym samym przyczyniają się do zwiększenia trwałości agregatów. Dżdżownice stymulują ponadto rozwój mikroorganizmów glebowych, które poprzez wydzielanie śluzów i innych substancji spajających zwiększają stabilność agregatów.

Rośliny

Pobierając wodę rośliny powodują przesuszanie gleby w podobny sposób jak oddziaływanie niskich i wysokich temperatur. Podczas wysychania gleby cząsteczki spławialne zbrylają się powodując powstawanie i wzmacnianie agregatów. Korzenie roślin zwiększają również ilość substancji organicznej w glebie, ponadto pozostają po nich kanały glebowe. Ogólnie można stwierdzić, że występowanie okrywy roślinnej przyczynia się do powstawania struktury gleby, natomiast brak roślinności powoduje jej zanikanie.

Procesy chemiczne

Substancja organiczna oraz związki żelaza, tlenki glinu i węglany działają jako substancje spajające, wpływając na poprawę trwałości agregatów glebowych. Proces ten odgrywa zasadniczą rolę w glebach niepoddawanych uprawie. W glebach, w których regularnie powtarzane są zabiegi uprawowe, następuje zmniejszenie stabilność agregatów, a struktura gleby w większym stopniu zależy od zawartości cząstek spławialnych i działania czynników biologicznych.

Odprowadzanie wody

Drenowanie umożliwia odprowadzenie nadmiaru wody z gleby, a tym samym przyspieszenie jej osuszania. W ten sposób można doprowadzić do powstawania struktury. Jedynie niewiele gleb w naturalny sposób odprowadza nadmiar wody, przez co drenowanie jest niezbędne do regulacji wilgotności gleby, zmniejszenia jej zagęszczenia, umożliwia ponadto terminowe wykonanie siewów jesiennych i wiosennych.

Substancja organiczna i wapno

Źródłem materii organicznej znajdującej się w glebie jest obornik, międzyplony, resztki pożniwne itd. Wprowadzenie do gleby materii organicznej w bezpośredni sposób wpływa na zwiększenie aktywności mikrobiologicznej gleby i bujny rozwój drobnoustrojów. Zjawisko to docelowo powoduje zwiększenie zawartości materii organicznej w glebie wpływając również na stabilność agregatów. Regularne wapnowanie również przyspiesza proces tworzenia agregatów.

Ciężki sprzęt rolniczy

Ciężkie maszyny rolnicze wykorzystywane w pracach polowych często powodują nadmierne zagęszczenie gleby. W sytuacji takiej duże pory glebowe zostają zmniejszone lub zanikają, ograniczony przez to zostaje transport wody i powietrza do korzeni. Zjawisko to powoduje ponadto utrudnienia w odprowadzaniu nadmiaru wody z gleby oraz hamuje wzrost systemu korzeniowego w głąb profilu glebowego. Dowiedz się więcej o koncepcji uprawy RexiusTwin.

Skutkiem jest profil glebowy

Opisane powyżej procesy strukturotwórcze wpływają na cechy powstającego profilu glebowego, w którym agregaty o delikatniejszej strukturze znajdują się bliżej powierzchni, natomiast głębiej umiejscowione są agregaty twardsze. Zachodzące w glebie procesy mają charakter dynamiczny, co oznacza, że struktura ulega zmianom w czasie. Rolnicy myślący perspektywicznie i dążący do zrównoważonej produkcji muszą zrozumieć znaczenie czynników decydujących o powstawaniu struktury. Diagnozując te czynniki można łatwo ocenić strukturę gleby.

Uprawa wpływa na strukturę gleby

Zastosowany system uprawy gleby decyduje o jej strukturze oraz rozmieszczeniu resztek pożniwnych. Zależność tą należy uwzględnić podejmując decyzję o wyborze uprawy konwencjonalnej, uproszczonej lub siewu bezpośredniego. Warstwa uprawna gleby ma luźniejszą strukturę, natomiast bezpośrednio pod nią tworzy się warstwa bardziej zagęszczona. Powstawanie takiej warstwy jest niezależne od stosowanej technologii uprawy, ale zależy od jej głębokości. Aby zapobiec powstawaniu takich zagęszczonych warstw, należy podczas uprawy stosować różną głębokość pracy maszyn.

Terminologia:

Woda kapilarna – Woda kapilarna to woda, która może przemieszczać się w glebie w górę przewodami włosowatymi. Następuje to w wyniku działania sił przylegania cząsteczek wody do ścianek kapilar oraz sił spójności decydujących o wzajemnym przyciąganiu się cząsteczek wody. Gleby pyłowe cechują się znaczną kapilarnością, co oznacza, że duże ilości wody podsiąkają w nich na znaczną wysokość (zwaną wzniosem kapilarnym)

Kation – Zawarty w glebie jon o dodatnim ładunku elektrycznym, na przykład potasu, wapnia, magnezu

Koloid – Koloid to najmniejsza cząsteczka gleby, o przeciętnej średnicy mniejszej od 0,0002 mm. Do koloidów należą związki humusowe i najdrobniejsze iły

Cząstki mineralne – Będące budulcem gleby cząstki mineralne to najmniejsze elementy nieorganiczne. Powstają wskutek wietrzenia różnorodnych minerałów i skał znajdujących się w danym miejscu albo przyniesionych na przykład przez lodowiec. O właściwościach gleby decyduje wielkość cząstek, z których się ona składa (w tabeli powyżej przedstawiono klasyfikację cząstek gleby ze względu na ich wielkość)

Pory – Pory glebowe to wolne przestrzenie pomiędzy cząsteczkami gleby, kanaliki i pęknięcia. W zależności od stanu uwilgotnienia gleby wypełnia je woda glebowa lub powietrze glebowe.

Fauna glebowa – Dżdżownice, skoczogonki, stonogi, roztocza i inne zwierzęta, które umożliwiają rozwój bakteriom i grzybom poprzez rozdrabnianie i trawienie resztek roślinnych oraz wydalanie produktów przemiany materii

Uziarnienie – Uziarnienie gleby mówi o stosunku ilości cząstek różnych wielkości, informuje więc o względnej zawartości piasku, pyłu i iłu (zgodnie z kryterium przyjętym w tabeli powyżej „Klasyfikacja cząstek gleby ze względu na ich wielkość”)

Terminologia:

Woda kapilarna - Woda kapilarna to woda, która może przemieszczać się w glebie w górę przewodami włosowatymi. Następuje to w wyniku działania sił przylegania cząsteczek wody do ścianek kapilar oraz sił spójności decydujących o wzajemnym przyciąganiu się cząsteczek wody. Gleby pyłowe cechują się znaczną kapilarnością, co oznacza, że duże ilości wody podsiąkają w nich na znaczną wysokość (zwaną wzniosem kapilarnym).

Cząstki spławialne – Frakcja ilasta to najmniejsze cząstki gleby o przeciętnej średnicy mniejszej od 0,002mm – patrz tabela zamieszczona w rodzaiale 1 (klasyfikacja cząstek gleby ze względu na ich wielkość).

Terminologia:

Struktura agregatowa – Powstaje, gdy podstawowe cząstki glebowe należące do frakcji ilastej, wiążą się z sobą i tworzą agregaty. Tworzenie agregatów ułatwia znajdująca się w glebie materia organiczna, wapno oraz różnorodne powstające związki chemiczne.

Dwutlenek węgla – Gaz (CO2) stanowiący produkt wydalany w procesie oddychania komórek. Łącznie z wodą tworzy budulec, z którego w procesie fotosyntezy roślina wytwarza cukry.

Koloid – Koloid to najmniejsza cząsteczka gleby, o przeciętnej średnicy mniejszej od 0,0002 mm. Do koloidów należą związki humusowe i najdrobniejsze iły.

Tlen – Pierwiastek występujący w powietrzu atmosferycznym w postaci gazowej jako O2 (w atmosferze jego udział stanowi 21%). Jest niezbędny w procesie oddychania komórek roślinnych, w tym również komórek korzeni.

Struktura rozdzielno-ziarnista – W glebach o takim typie struktury cząstki gleby są z sobą słabo zespolone w agregaty różnej postaci lub zespolenie to nie występuje.

Uziarnienie – Uziarnienie gleby mówi o stosunku ilości cząstek różnych wielkości, informuje więc o względnej zawartości piasku, pyłu i iłu (zgodnie z kryterium przyjętym w tabeli Klasyfikacja cząstek gleby ze względu na ich wielkość).

Terminologia:

Węglany – Węglany (CO32-) są to sole kwasu węglowego (H2CO3). W glebach często występuje węglan wapnia (CaCO3), który po pokruszeniu lub zmieleniu stanowi podstawowy składnik nawozów wapniowych.

Mróz – Określenie oznaczające, że zawarta w glebie woda zamarza. Jest to pozytywne zjawisko w procesie powstawania struktury, gdyż zamarzająca woda zwiększa swoją objętość, a przez to gleba zostaje spulchniona.

Międzyplony – To takie rośliny jak trawy, gorczyca, koniczyna itp. które uprawiane są pomiędzy uprawą plonów głównych np. pomiędzy uprawą pszenicy ozimej, a jęczmieniem jarym. Uprawa międzyplonów ogranicza wymywanie azotu z gleby, powoduje zwiększenie ilości substancji organicznej w glebie. Międzyplony stanowią również żer dla zwierzyny i dzikiego ptactwa.

Tlenki żelaza i glinu – Związki chemiczne zawierające żelazo (Fe) albo glin (Al) i tlen (O). Przykładem jest powszechnie występująca rdza (tlenek żelaza)

Pory glebowe – Pory glebowe to wolne przestrzenie występujące pomiędzy cząstkami gleby wypełnione, w zależności od aktualnego stanu uwilgotnienia gleby, wodą glebową lub powietrzem.